Tell us a little bit about yourself and your background (for committee session).

Dywedwch ychydig wrthym amdanoch chi eich hun a'ch cefndir (ar gyfer sesiwn y pwyllgor).

Fe’m ganed a’m magwyd yn Nhreforus, ger Abertawe, a derbyniais fy addysg uwchradd yn Ysgol Gyfun Ystalyfera. Yn dilyn hynny es i’r Brifysgol yn Aberystwyth a graddio yn y Gymraeg, a derbyn gradd bellach ar ddatblygiad y nofel Gymraeg. Ers hynny rwyf wedi dal amryw o swyddi sydd wedi cyfuno fy niddordeb yn y celfyddydau ac yn y Gymraeg, gan gynnwys gweithio i Fwrdd yr Iaith Gymraeg a Chyngor Celfyddydau Cymru cyn dod yn Brif Weithredwr ar Urdd Gobaith Cymru am 12 o flynyddoedd ac ar y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol am 6 mlynedd.

Question 1: What is your motivation for applying to be the Welsh Language Commissioner?

Cwestiwn 1: Beth yw eich cymhelliant dros wneud cais i fod yn Gomisiynydd y Gymraeg?

Rwyf am weld y Gymraeg yn ffynnu yng Nghymru, yn iaith y mae pobl yn mwynhau ei defnyddio ac yn gallu ei defnyddio yn ddi-rwystr bob dydd.  Rwyf yn ffodus fy mod oherwydd fy amgylchiadau teuluol a’m gwaith yn gallu byw trwy gyfrwng y Gymraeg ym Mhrifddinas Cymru, ond gwn nad pawb sy’n cael yr un profiad.  Mae gwarchod a datblygu cymunedau, gofodau, a chymdeithasau ble gall pobl siarad Cymraeg yn ddi-rwystr yn hanfodol i’w dyfodol bywiog hi. Dylai pobl ble bynnag y mae’n nhw’n byw yng Nghymru allu mwynhau siarad Cymraeg. Byddwn am ystyried sut y gellir defnyddio pwerau a rôl y Comisiynydd orau er mwyn sicrhau bod gan fwy o bobl gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg, a’n bod yn rhoi cyfleoedd ystyrlon, er enghraifft, i bobl ifanc sy’n dysgu’r Gymraeg mewn ysgolion i ddatblygu a defnyddio eu sgiliau.

Rwyf o’r farn fod y Gymraeg yn drysor sy’n perthyn i bawb yng Nghymru. Fel pob trysor mae angen gofalu amdano.  Ni fyddwn am ei weld mewn amgueddfa draddodiadol – ond hoffwn ei weld yn cael ei ddefnyddio a’i ddathlu.

Question 2: Why do you think you are well-suited for the role?

Cwestiwn 2: Pam ydych chi o'r farn eich bod chi’n ymgeisydd addas ar gyfer y rôl hon?

Trwy fy swyddi blaenorol, rwyf wedi datblygu dealltwriaeth dda o hyfywedd cymunedau, siaradwyr a siaradwyr newydd y Gymraeg ym mhob rhan o Gymru.  Rwy’n sylweddoli o fod wedi gweld llwyddiant y trawsnewidiad digidol yn y sector Dysgu Cymraeg y gall y cymunedau hynny gynnwys cymunedau digidol, erbyn hyn. 

Mae gennyf brofiad o fod yn Brif Weithredwr ar ddau sefydliad cenedlaethol ers deunaw o flynyddoedd.  Dros y cyfnod hwnnw rwyf wedi cydweithio’n hapus gyda llawer o gydweithwyr a gwirfoddolwyr. Mae fy ngwaith wedi golygu fy mod wedi datblygu sgiliau o ran gosod cyfeiriad a datblygu sefydliadau, annog a chymell cydweithwyr, sicrhau rheolaeth dda o arian ac adnoddau, ac rwyf wedi gallu datblygu prosiectau amrywiol yn llwyddiannus.  Dros y blynyddoedd diwethaf rwyf wedi mwynhau rhoi cynllun ‘Cymraeg Gwaith’ ar waith sy’n cynnig cyfleoedd i weithwyr ddysgu’r Gymraeg yn ddi-gost, ac rwy’n gyffrous am y cynlluniau newydd i ddenu pobl ifanc i ddysgu’r Gymraeg, neu i ail-gydio.  Rwyf wedi rhoi blaenoriaeth yn fy holl swyddi ar ymgysylltu gyda’r cyhoedd a rhoi cyfleoedd i bawb gymryd rhan beth bynnag yw eu cefndir.  Gydag Urdd Gobaith Cymru roedd hynny’n cynnwys denu arian sylweddol allanol i gynnal prosiectau cyffrous i bobl ifanc o ardaloedd difreintiedig, prosiect yr oeddwn yn falch iawn ohono.

Byddwn wrth fy modd yn dod â’m hymroddiad, brwdfrydedd, a phrofiad i waith Swyddfa’r Comisiynydd gan wneud y cyfraniad gorau posibl i gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg.

Question 3: What are the three main outcomes that you want to achieve during your tenure?

Cwestiwn 3: Beth yw’r tri phrif beth ydych chi am eu cyflawni yn ystod eich cyfnod yn y rôl?

1.      Byddwn am sicrhau bod defnydd o’r Gymraeg yn cynyddu o ganlyniad i fy ngwaith fel Comisiynydd y Gymraeg.  Byddwn am sicrhau, nid yn unig bod mwy o wasanaethau Cymraeg ar gael o ganlyniad i’r broses o osod a monitro Safonau, ond bod defnydd cynyddol yn cael eu gwneud o’r gwasanaethau hynny wrth i’r gwasanaethau ddod yn fwy cyffredin a hygyrch i bobl.

2.     Byddwn am sicrhau bod y pwerau sydd gan Swyddfa’r Comisiynydd yn cael eu defnyddio i’w llawn botensial, gan sicrhau bod y gwaith o rheoleiddio sefydliadau sy’n dod o dan y drefn o osod Safonau’r Gymraeg yn cael ei wneud yn gadarn ond yn gymesur.  Fy nod fyddai cynorthwyo sefydliadau i fod yn uchelgeisiol yn eu dehongliad o’r safonau, gan gynnig y gwasanaethau gorau posibl i’r cyhoedd trwy gyfrwng y Gymraeg.

3.     Byddwn am sicrhau bod y Comisiynydd yn chwarae ei rhan yn yr ymdrechion i sicrhau dyfodol llewyrchus i’r Gymraeg, gan gefnogi Strategaeth Cymraeg 2050 yn llawn, gan archwilio beth sy’n bosibl o ran cydweithio gydag eraill i sicrhau bod mwy o bobl yn mwynhau defnyddio’r Gymraeg yn eu bywydau cymdeithasol, gan gynnwys wrth ymwneud â’r celfyddydau a’r cyfryngau a thechnoleg.  Nid iaith ymwneud â sefydliadau cyhoeddus yn unig ddylai’r Gymraeg fod - ond iaith mwynhau a iaith hwyl.

Question 4: How will you work with individuals and organisations that support and promote the Welsh language, and organisations required to comply with Welsh language duties?

Cwestiwn 4: Sut fyddwch chi’n gweithio gydag unigolion a sefydliadau sy’n hybu a chefnogi’r Gymraeg, yn ogystal â sefydliadau y mae’n ofynnol arnynt i gydymffurfio â dyletswyddau’r Gymraeg?

Rwyf wedi mwynhau gweithio mewn partneriaeth trwy gydol fy ngyrfa.  Mae arolygwyr allanol wedi nodi bodi bod y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn llwyddo’n effeithiol iawn i greu ystod eang a chyfoethog o bartneriaethau i gynnig cyfleoedd amrywiol i bobl ddysgu a defnyddio’r iaith Gymraeg mewn cyd-destunau ystyrlon.  Byddwn am ddod â’r sgiliau o weithio mewn partneriaeth i waith Swyddfa Comisiynydd y Gymraeg.

Wrth wraidd hynny mae meithrin perthynas o gyd-ddealltwriaeth gyda sefydliadau eraill, gan ddeall sut y mae modd cefnogi’n gilydd i gyflawni ein hamcanion.  Byddwn am feithrin perthynas agored, cydweithredol gyda unigolion a sefydliadau sy’n cefnogi a chynyddu defnydd o’r Gymraeg gan ddeall beth yw eu blaenoriaethau, a sut allant gynorthwyo i gynyddu defnydd eu rhanddeiliaid hwy o’r gwasanaethau eraill sydd ar gael.  Rwy’n deall bod heriau ac anghenion gwahanol gan y sector breifat, y sector wirfoddol a’r sector gyhoeddus – ac mae lle i’r Comisiynydd ddatblygu ei berthynas â hwy ymhellach, ac i’w cynorthwyo.

O ran y sefydliadau mae’n ofynnol arnynt i gydymffurfio â dyletswyddau penodol, byddwn am feithrin yr un berthynas o gyd-ymddiriedaeth, ac o gefnogaeth iddynt wrth iddynt ymgymryd â’r gwaith o drawsnewid eu gwasanaethau.  Byddwn am iddynt ddeall er bod dyletswyddau rheoleiddio a safonau penodol y mae’r Comisiynydd yn disgwyl iddynt eu cyrraedd, bod cefnogaeth ar gael i gynorthwyo gyda materion megis cynllunio gweithlu, a datblygu strategaeth – pru’n ai gan Swyddfa’r Comisiynydd ei hunan – neu drwy fynegbostio a rhannu gwybodaeth ac arfer dda.

Question 5: How will you ensure that you maintain your independence from the Welsh Government, whilst also influencing and holding the government to account on areas of priority for Welsh speakers?

Cwestiwn 5: Sut fyddwch chi’n sicrhau eich bod yn cynnal eich annibyniaeth ar Lywodraeth Cymru, tra hefyd yn ceisio dylanwadu ar y Llywodraeth a’i dwyn i gyfrif ar feysydd blaenoriaeth i siaradwyr Cymraeg?

Rwy’n hollol ymwybodol o bwysigrwydd sicrhau bod y Comisiynydd yn lais annibynnol o Lywodraeth sy’n gwarchod buddiannau siaradwyr Cymraeg a darpar siaradwyr Cymraeg. 

Gellir dadlau mai Llywodraeth Cymru yw’r corff pwysicaf a mwyaf ei ddylanwad, y mae’r Comisiynydd yn gyfrifol am ei rheoleiddio – ac mae’n holl bwysig bod y rheoleiddio hwnnw yn cael ei wneud o ddifrif, ac yn drwyadl. Rwy’n sylweddoli hefyd bod cyfrifoldebau penodol gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu Strategaeth ar gyfer y Gymraeg, a’i fod yn bwysig fod y Comisiynydd yn lais annibynnol sy’n craffu arno.

Nid oes neb, fodd bynnag, yn gweithio mewn gwagle.  Mae cynnal perthynas gefnogol i Lywodraeth Cymru hefyd yn bwysig.  Gwn o brofiad bod Llywodraeth Cymru yn cymryd ei gyfrifoldebau i ddatblygu sgiliau Cymraeg ei staff o ddifrif a’i fod wedi dechrau cymryd camau cadarnhaol, er bod ffordd i fynd, wrth gwrs. Credaf fod y Comisiynydd mewn lle da i gynghori Llywodraeth Cymru ar y prif flaenoriaethau er mwyn sicrhau bod cyfleoedd a dymuniad pobl i ddefnyddio’r Gymraeg yn cael ei fodloni. 

Byddwn yn sicr yn barod i fynegi fy marn yn annibynnol, a byddwn am bwyso ar fy Mhanel Cynghori i’m cynorthwyo yn y gwaith yma, a sicrhau bod gan Swyddfa’r Gomisiynydd ddulliau o ddarganfod barn siaradwyr a siaradwyr newydd am eu blaenoriaethau hwy.  Mae annibyniaeth y Comisiynydd wedi ei warchod trwy’r Mesur ac rwy’n meddwl bod hynny’n rhoi sicrwydd i’r Comisiynydd y gall feirniadu a herio os oes angen.

Question 6: How will you work with Senedd Members, Senedd committees and other stakeholders?

Cwestiwn 6: Sut fyddwch chi’n gweithio gydag Aelodau o’r Senedd, pwyllgorau’r Senedd a rhanddeiliaid eraill?

Yn fy ngwaith hyd yma, rwyf bob amser wedi ymateb yn gadarnhaol i ymholiadau am wybodaeth, neu am gyfraniadau i ymchwiliadau gan Aelodau o’r Senedd, pwyllgorau’r Senedd a rhanddeiliaid eraill.  Byddwn am barhau i wneud hynny yn y rôl hon gan baratoi papurau allai fod o gymorth cefndirol, a bod yn barod i drafod neu i rhoi tystiolaeth ar unrhyw adeg.

Er tryloywder rwyf ar hyn o bryd yn Gadeirydd Theatr Genedlaethol Cymru, yn Aelod o Banel sy’n cynnal Arolwg Teilwredig o Amgueddfa Cymru ac yn aelod o Dyfodol. Byddwn yn ymddiswyddo o’rhain cyn i mi gael fy mhenodi.

Fy nod fyddai gweithio mewn dull tryloyw ac agored bob amser.